Teknoloji, Maliyet ve Hız ilişkileri

Yatırım, şirket açısından maliyet demektir. Bu maliyet artışı hem finansman giderinin hem de mevcut amortisman giderinin artması şeklinde kendini gösterir. Öte yandan, eskiyen makinelerin yenilenmesi, ilave kapasite sağlanması için de yatırımdan kaçınmak mümkün değildir. Peki, en son teknoloji yerine acaba daha eski teknolojiyi seçsek nihai üretim maliyeti daha düşük olur mu? Teknoloji seviyesinin, maliyet ve hız üzerindeki etkileri nedir? Gibi konuları aşağıda analiz etmeye çalıştım.

Sektörümüzdeki teknoloji seviyesi

Kutu üretmek açısından, sektörümüzde dört seviyede teknoloji olduğu söylenebilir:

1.   Manuel/iptidai makineler: Tambur, vargel, elle yapıştırma

2.   Yerli veya ucuz Uzak Doğu sloter ile kulak yapıştırma makinesi

3.   Uzak Doğuda üretilmiş, Avrupa kopyaları veya geliştirilmiş Uzak Doğu makineleri, inline

4.   Yüksek teknolojili Avrupa/Japon/Amerikan makineleri, inline

Yukarıdaki teknoloji çeşitliliğinin sayısını arttırmak mümkündür, çok detaya girmemek için bunu yapmayacağız. Bütün alternatif makine parklarına uygun 1000’er adetlik yeterli siparişimiz olsun. Aylık çalışma süresi ise 175 saat olsun, hangi makine parkı ile ne üretilebileceğine ve maliyetinin ne olacağını hesap edelim.

	parti büyüklüğü	1.000			aylık çalışma saati	175
teknoloji seviyesi	çalışma hızı kutu/saat	ayar süresi dakika	ayar sayısı hesabı	aylık ayar sayısı	aylık üretim süresi saat	aylık üretim miktarı kutu
1	300	45	42,85714	42	142,9	42.000
2	1.500	30	150	150	100,0	150.000
3	3.000	25	233,3333	233	77,8	233.000
4	9.000	15	484,6154	484	53,8	484.000

Makine parklarının üretim hızları, ikinci sütundaki gibi ve ayar süreleri de üçüncü sütundakiler gibi olsun. Bu varsayım altında, tambur-vargel parkı 42 ayar yaparak ayda 42.000 kutu üretirken, 4 numaralı teknoloji 484 ayar ile 484.000 kutu üretebilecektir.

teknoloji seviyesi	yatırım tutarı, bin $	vasıfsız işçi	nitelikli çalışan	toplam çalışan sayısı	aylık personel gideri bin $	aylık amortisman bin $	aylık toplam maliyet, bin $	birim maliyet $/bin kutu
1	150	4	3	7	7,0	2,5	9,5	226,2
2	350	3	3	6	6,3	5,8	12,1	80,9
3	750	2	2	4	4,2	12,5	16,7	71,7
4	1.500	1	3	4	4,9	25,0	29,9	61,8

En basit makine parkının yatırım tutarı 150 bin $ iken en yükseği 1,5 milyondur. (Verilen maliyetler gösterge mahiyetindedir.)
Doğal olarak her seviyede aynı sayıda ve aynı nitelikte çalışan olmayacaktır. Yukarıda vasıfsız işçi maliyeti 700 $ ve nitelikli bunun iki katı olduğu kabul edilmiştir.

Bütün parkların amortismanı 5 yıl üzerinden hesaplanmıştır. Bu veriler ışığında, en az aylık maliyet 9.500 $ ile tambur-vargel parkında oluşurken; 4 numaranın maliyeti (ilkinin 3 katından fazla) ve 29.900 $’dır.

Ancak en sağdaki birim maliyet sütununa göre en basit parkın üretim maliyetinin (personel + amortisman) en yüksek olduğunu söylemektedir.

İlk tespitimiz, üretim hızı ne kadar yüksek ise birim maliyet o kadar düşme eğilimindedir. Yukarıdaki örnekte, 4 numara, 3’ten iki misli yatırım tutarına sahip ve daha pahalı iş gücüne ihtiyaç duymaktadır. Buna rağmen, açık ara daha ucuza üretim yapmaktadır.

Parti büyüklüğünün, maliyete etkisi ise aşağıdaki tablodadır.

teknoloji seviyesi	100	250	500	1000	1500	2000	3000	4000	5000	7500
1	590,1	345,5	263,9	226,2	211,1	206,5	197,9	197,9	190,0	211,1
2	393,9	185,2	115,6	80,9	69,7	63,9	57,8	55,2	53,9	52,2
3	430,4	190,9	111,3	71,7	58,6	51,9	45,3	41,8	39,8	37,1
4	446,3	189,8	104,5	61,8	47,5	40,4	33,2	29,7	27,6	24,8

Tablo, 100 adetlik siparişlerden-5.000’lik partilere kadar her teknolojinin maliyetini göstermektedir. 100’lük partiler çalıştığında, 1 numara her bin kutuyu 590,1 $’a mal ederken 2 numara 393,9 $’a mal etmektedir. Tabloda koyu olarak verilen 393,9 ve 185,2 rakamları o partiler için en uygun maliyetli parkın 2 numara olduğunu söylemektedir.

İkinci tespitimiz, doğru teknolojiyi seçmenin önemine ilişkindir. Yapılacak işe (=hedef pazara) uygun teknoloji seçilmişse bir avantaj yakalanmıştır. Ülkemizdeki levha işleyen atölyelerin maliyet avantajının 250 adete kadar olan partilerde olduğu şeklindedir. 500 adetten itibaren, yüksek teknolojinin maliyeti kesinlikle en düşük olacaktır.

1000 adetten itibaren; Yerli, Uzak Doğu ve Avrupa makineleri arasındaki maliyet farkları açığa çıkmaya başlamaktadır. Maliyet değişimini gösteren grafik şu şekildedir:

Maliyet hesabında, enerji, mürekkep, PVA gibi giderler göz ardı edilerek; bütün teknolojilerde aynı olduğu kabul edilmiştir. Eğer bunları, her teknoloji için farklı rakamlar olarak dikkate alsa idik, sonuç yine değişmeyecektir.

Öte yandan, analiz tek vardiya üzerinden yapılmıştır. Üç vardiyada eğrilerin arası daha da açılmakta ve ileri teknoloji çok daha avantajlı konuma gelmektedir.

Üçüncü tespitimiz, kapasite kullanımı ile ilgilidir. Eldeki makine parkı hangi seviyede olursa olsun, maksimum seviyede çalıştırılmalıdır. Tek vardiya çalışan işletmeler, farkında olmadan maliyetlerini yükseltmiş olmaktadır.

Son tespit ise levha işleyen atölyeleri bekleyen tehlikeye ilişkindir. Tahminimce, levha işleyen atölyeler giderek daha az adetli işleri yapmak zorunda kalacaktır. Piyasada yüksek teknolojili kutu makinesi sayısı arttıkça, bu makineler daha küçük adetli siparişlere de ilgi duyacaktır.