Önceki yazımda, iş güvenliği
istatistikleri nedir, nasıl hesaplanır ve nasıl yorumlanır konuları üzerinde
durmuş idim. Aşağıdaki yazıda ise sektörümüzün önde gelen kuruluşlarında, iş
güvenliği istatistikleri nasıl izleniyor hususunu açıklamaya çalışacağım.
IP IP'nin, “çalışanlarımızın her gün
evlerine sağlıklı dönmesini sağlamak” şeklinde özetlenebilen bir sloganı var.
Takip ettikleri ve toplam iş kazası oranı (total incident rate) adını
verdikleri istatistik ile gerçekte “tıbbi tedavi gereken iş kazası oranı”nı
izliyorlar. Sitelerinden yazdığına göre, ilk yardım dışında tedavi alınıyorsa,
kaza iş kazasından sayılıyor. IP ayrıca, ölümlü veya ciddi
yaralanmalara yol açan iş kazalarını LIFE adını verdiği bir iyileştirme
programı ile takip ediyor.
LIFE, ciddi yaralanmalara yol
açabilecek iş kazası risklerini önceden belirleme, önlem alma ve çalışanları
bilinçlendirme hedefleri olan bir program olduğu anlaşılıyor. Yukarıdaki
şekilden de anlaşılacağı gibi, LIFE’ın 5 esaslı konuda yoğunlaşmış: Sürücü
güvenliği, makinede iş güvenliği, zehirli maddeler, motorlu araçlar ve
kaymalar.
MONDI
Şirketin iş güvenliğine ilişkin
incelediği istatistikler şöyledir: 2014’den itibaren 5 ölümcül risk
dikkate alınmış, ancak 2014’de hiç ölümcül iş kazası meydana gelmemiş. İkinci olarak izlenen istatistik
ise, kaza geçiren çalışanın yaşam şeklini değiştiren, iş kazası sayısıdır. Bu
tür kazalara dönen cihazlarda (bıçak, vals) meydana gelenler ile yüksekten
düşmeler gösterilmiş ve 2014’de bu kapsamda 4 yaralanma olmuş. TRCR (total recordable case rate,
toplam kayıt edilebilir iş kazası sayısı) hedefi 0,75 (taşeronlar dahil) iken
2014’de 0,89 olarak gerçekleşmiş. 2015 için ise 0,83 hedefi konmuş. Mondi,
hedeften sapmanın yeni şirket satın almalarından kaynaklandığını açıklamış. Mondi ayrıca kadın çalışan sayısı
ile özel sağlık sigortalı çalışan sayısını da takip ediyor. Konu dışı olduğu
için bu ikisine girmiyorum.
DS SMITH
DS Smith, toplam iş kazası oranını
(total incident rate) bir başka isimle kaza sıklık oranı (accident frequency
rate) şeklinde takip etmektedir. Hedefin sıfır olduğu ve hesaplama formülünden
1 milyon çarpanı kullanıldığı açıklanmaktadır. Şirketin yıllık raporunda, önceki
yıla göre oranın 22% azaldığı (6,2’den 4,8’e) ve tesislerin 70%’de hiç kaza
olmadığı bildirilmektedir. Önceki iki kuruma göre, DS Smith tek
bir hedefi takip ediyor görünmektedir.
Yorumum: Şirketlerin, iş kazası
istatistiklerini takip etmesi ve yıllık raporlarında açıklaması çok yerinde bir
yaklaşımdır. Buna karşılık, borsada işlem görmeyen (ülkemizde de bulunan) bazı
uluslar arası şirketler, rapor yayınlamadıkları için konuya ilişkin bilgi
bulamadım. Önceden de yazdığım gibi, istatistik
yalnızca bir sayıdır. Onu, pratikte iyileştirecek olanlar; yönetimin isteği,
desteği ve yönlendirmesi ile kurumun çalışanlarıdır. Özetle, bilinç yukarıdan
başlar.
İş güvenliği konusunda yapılan
çalışmaların başarı derecesi iş güvenliği istatistikleri ile izlenir. Bu
istatistiklerdir nelerdir ve nasıl hesaplanıp-nasıl yorumlanır diye
incelediğimde, aşağıdaki yazı ortaya çıktı. İnternetteki çeşitli kaynaklarda ikisi
çok önemli esas olarak 7 ayrı istatistik tanımlanmıştır: Toplam iş kazası oranı (Total
Incident Rate) Kayıt edilebilir iş kazası oranı
(Recordable incident rate) Tıbbi tedavi gereken iş kazası oranı
(Medical treatment injures rate) İş kazalarının şiddeti/büyüklüğü
(Severity rate) (İş kazası nedeniyle) İş dışında
kalma oranı (Dart rate) Kayıp iş günü oranı (Lost workday
rate) Kayıp zamanlı iş kazası oranı (Lost
time case rate) Dikkat Edilmesi
Gereken Hususlar Bütün iş kazası istatistikleri
geçmişe ilişkindir. İlgili kurumun, gelecekteki durumunu tahmin etmez. Adını “oran” olarak yazmamıza
rağmen, iş kazaları istatistiklerinin birimi yoktur. Hesaplamalar belirli bir şirket veya
iş yeri (fabrikası) için yapılabilir. Normal olarak ofis, taşeron,
mevsimlik ve kontrat bazlı çalışanların kazaları ve çalışma süreleri
hesaplamalarda dikkate alınır. İş yerinde bazı işler zaman içerisinde dış
kaynak kullanımına geçilebileceği için tüm çalışanların kazaları ve çalışma
süreleri dikkate alınmalıdır. Günlük ve yıllık izinler ile raporlu
günlerin düşülmesi doğru hesaplama sağlar. İş seyahatleri, çalışma günü
sayılmalıdır. Küçük işletmelerin dönemleri
arasında büyük varyasyon görülmesi doğaldır. Büyük şirketler/gruplar için
yapılan hesaplamalarda daha kararlı sonuçlar çıkacaktır. İş Kazası
İstatistiklerinde Kullanılan Çarpan Üzerine Aşağıda istatistik hesaplama
formüllerinde 100.000, 200.000 ve 1.000.000 gibi çarpanların sıklıkla
görülmektedir. Çarpanların birimi saat olup; pratikte çarpanın bir önemi
yoktur. Siz başka bir çarpan da kullanabilirsiniz. Hesaplanan istatistiği her
zaman aynı şekilde ve aynı çarpanla hesaplanması ise çok önemlidir.
200.000 sayısının (saatin) mantığı
ise şöyledir: Eğer haftada 40 saat çalışan 100
çalışanınız var ve yılda ortalama 50 hafta çalışıyorlar ise; 40 * 100 * 50 =
200.000 saat’dir. Toplam İş Kazası
Oranı Toplam iş kazası oranı, iş kazası
istatistiklerinin kuşkusuz en önemlisidir.
Toplam iş kazası sayısı * 200.000 /
toplam çalışma süresi
formülü ile hesaplanır. Toplam
çalışma süresi, yukarıda açıklandığı gibi o iş yerinin (veya kurumun) hesaplama
dönemindeki toplam çalışma süresidir. 5 kaza var ve toplam çalışma süresi
450.000 saat ise, 5 * 200.000 / 450.000 = 2,22. Bu
sayı, ilgili dönemde her 100 çalışan başına 2,22 kaza meydana gelmiş şeklinde
yorumlanabilir.
Aynı hesaplama 1.000.000 ile yapılsa
idi, 11,11 sonucu çıkacak idi. Yorumu ise her milyon çalışma saatinde 11,11 iş
kazası şeklinde yapılabilir.
“Kayıt edilebilir iş kazası oranı”
ise küçük iş kazalarını dikkate almayan hesaplama şeklidir. Avrupa Birliği,
“kayıt edilebilir” dendiğinde en az 3 gün rapor alınan iş kazalarını dikkate
almaktadır.
“Tıbbi tedavi gereken iş kazası
oranı”, iş kazası geçiren kişinin hastanede tedavi görmesi durumlarını iş
kazasından saymaktadır. İş yeri hekiminin yaptığı tedavi veya iş yerinde yara
bandı vs yapıştırılması durumları iş kazasından sayılmamaktadır.
Bizce, büyük veya küçük hepsi iş
kazasıdır ve kurumlar iş kazalarının oluşmaması için gereken önlemleri almalıdır.
Hesaplama formülü aynı olmak üzere, kayıt edilebilir iş kazası sayısı veya
tıbbi tedavi gereken iş kazası sayısı konulmak suretiyle yeni oranlar hesap
edilebilir. İş Kazalarının
Şiddeti/Büyüklüğü Bize göre ikinci önemli
istatistiktir ve iş kazası başına, ne kadar iş günü kaybedildiğini hesaplar.
Toplam iş günü kaybı / toplam iş
kazası sayısı
Şeklinde hesaplanır. Vuku bulan 5 iş
kazası nedeniyle (hesaplanan dönemde), toplamda 15 gün rapor alınmışsa, 15 / 5 = 3 gün. Kaza başına ortalama
3 iş günü kaybedilmiştir. İş Dışında Kalma
Oranı İş kazasına nedeniyle en az 1 gün
rapor alanların oranıdır.
Rapor alan sayısı * 200.000 / toplam
çalışma süresi
formülü ile hesaplanır. Yukarıdaki 5 iş kazasından 3’nde
rapor alınmış ise, 3 * 200.000 / 450.000 = 1,33’dür.
Her 100 çalışan başına 1,33 raporlu iş kazası olmaktadır. Kayıp İş Günü Oranı İş kazalarının ne kadarının gün
kaybı yarattığını hesaplayan istatistiktir.
Kayıp iş günü yaratan iş kazası
sayısı * 200.000 / toplam çalışma süresi
şeklinde hesaplanır. Örnekteki 5 iş kazasından 4’ü iş
günü kaybı yaratmış ise, 4 * 200.000 / 450.000 = 1,78’dir.
Her 100 çalışan başına 1,78 kayıp iş günü yaratan iş kazası olmaktadır. Kayıp Zamanlı İş
Kazası Oranı İş kazalarının ne kadarının zaman
kaybına (raporlu veya saatlik istirahat/duruş) neden olduğunu hesaplar. Yukarıdaki
“kayıp iş günü oranı”ndan farkı, rapor alınmayan veya raporun tatil günlerine
denk gelmesi durumlarını da dikkate almasıdır. Ve formülü:
Kayıp zaman yaratan iş kazası sayısı
* 200.000 / toplam çalışma süresi
Yukarıdaki 5 kazanın tümü, az veya
çok zaman kaybı yaratmış ise, 5 * 200.000 / 450.000 = 2,22’dir.
Her 100 çalışan başına 2,22 zaman kayıplı iş kazası görülmektedir.
Sonuç Okuduğunuz üzere, formüller
birbirine çok benzemektedir. Formülün, şöyle veya böyle yazılması; iş
kazalarını azaltmaz veya çoğaltmaz. İş kazalarını, ancak aldığınız önlemler,
işçi sağlığı ve iş güvenliği çalışmaları, koruyucu ekipman kullanımı azaltabilir. Çeşitli dönemlerde, hep aynı formül
ile hesaplama yapmak; dönemleri kıyaslamanıza imkan yaratır. İstatistik masa
başında hesaplanır-uygulama esastır ve her şeydir.
